Utvrđivanje truleži kod povrijeđenih stabala jele metodom tomografije
DOI:
https://doi.org/10.54652/rsf.2015.v45.i1.90Ključne riječi:
Silver Fir, Abies alba Mill, stem injuries, fungi,, decay, tomography, ARBOTOM®Sažetak
UDK: 630*44:632.25(234.422 Igman)
Obična jela u Bosni i Hercegovini je najrasprostranjenija četinarska vrsta drveta. Zajedno sa bukvom i smrčom gradi vrijedne šumske sastojine. Na njeno zdravstveno stanje utiču brojni faktori abiotske i biotske prirode. Jedan od tih uticaja jesu i oštećenja podmlatka i dubećih stabala koja nastaju pri iskorištavanja šuma. Povrede na stablima nastaju kontaktom između strojeva i dubećih stabala ili pak kontaktom sajle i zakačenih drvnih sortimenata koje ovi strojevi primiču i privlače. Nastale povrede predstavljaju pogodne ulazne otvore za naseljavanje mikroorganizama koji potom razaraju drvo i tako ga koriste za svoju ishranu. Drvo zahvaćeno ovim procesom ima umanjen kvalitet ili postaje potpuno neupotrebljivo. Inficiranje i razvoj truleži u korelaciji je sa veličinom povrede i njenim položajem na stablu.
Uobičajeni način utvrđivanja truleži baziran je na sječi stabala i analizi vidljivih promjena na poprečnom presjeku. U novije vrijeme razvijeni su i metodi analize truleži na bazi protoka električne energije ili zvuka kroz drvo. Jedan od tih metoda je i zvučna tomografija koja nam daje mogućnost da sagledamo stanje drveta bez da stablo posiječemo ili ga značajnije oštetimo. Vrši se uređajem koji se naziva tomograf. Ovaj uređaj prikazuje promjene u strukturi drveta na osnovu razlike u vremenu protoka zvučnog sinala između senzora postavljenih na mjestu mjerenja.
U ovom radu, metodom tomografije, utvrđivano je prisustvo znakova truleži drveta na povrijeđenim stablima jele i analizirana je zavisnost ove pojave od veličine povrede. Pri istraživanju se pošlo od nul hipoteze da ne postoji statistički značajna razlika između prosječnih površina truleži na poprečnom presjeku kod stabala jele sa različitom veličinom povrede uz nivo pouzdanosti p < 0,05.
Istraživanja su provedena u odjeljenju 86 gospodarske jedinice „Igman“, koja pripada šumsko gospodarskom području „Igmansko“, a kojim gazduje Kantonalno javno preduzeće „Sarajevo – šume“ d.o.o. Sarajevo. Terenska snimanja su vršena 2013. godine na 30 povrijeđenih stabala jele koja su odabrana duž traktorskih vlaka. Na ovim stablima evidentirane su povrede debla do 2 m visine od tla i izmjerena njihova širina i dužina u centimetrima. Za 37 najznačajnijih oštećenja snimljene su promjene u drvetu na poprečnim presjecima debla u zoni oštećenja pomoću tomografa ARBOTOM® Version 5. Analiza površina na tomogramu je provedena pomoću programa WinGIS-a 2003 (tabela 1). U istraživanju uticaja veličine povrede na veličinu truleži drveta primjenjene su regresiono-korelaciona anliza i jednostruka analiza varijanse. Jačina uticaja veličine povrede na veličinu truleži testirana je primjenom Tukey HSD testa uz nivo pouzdanosti 0,05.
Prema rezultatima provedenih istraživanja utvrđena je visoko statistički značajna povezanost površine povrede i površine truleži drveta (p < 0,001). Jednostrukom analizom varijanse preciznije je sagledan uticaj veličine povrede na veličinu truleži drveta u zoni povrede (tabela 4). Tukey HSD testom potvrđena je visoko statistički značajna razlika u veličini truleži drveta na poprečnom presjeku između stabala čija je površina povrede veća od 1500 cm2 i onih čije su povrede manje od 500 cm2. Statistički značajne razlike u veličini truleži drveta utvrđene su između stabala čije su površine povreda bile 501-1500 cm2 i onih čije su površine povreda veće od 1500 cm2 (tabela 5).
U cilju smanjenja ekonomske štete koju prouzrokuje trulež na najvrijednijim djelovima stabla, oštećenjivanju dubećih stabala prilikom sječe, primicanja i izvoza drveta iz šume mora se pružiti adekvatna pažnja. Oštećena stabla moraju se pravovremeno ukloniti iz šumskih sastojina. Najbolje je to uraditi neposredno nakon provedenih sječa. Ukoliko se ova mjera ne provede na ovaj način, neminovne su sanitarne sječe s ciljem spriječavanja ulančavanja štetnih agenasa na povrijeđenim stablima i iskorištenja drvne mase prije pojave naprednog stadija truleži.
References
DOLEŽAL, B. (1984): Štete u šumi izazvane primjenom mehanizacije. Dokumentacija za tehniku i tehnologiju u šumarstvu 81, 1-47.
FICKLIN, R. L., DWYER, J. P., CUTTER, B. E., DRAPER, T. (1997): Residual tree demage during selection cuts using two skidding systems in the Missouri Ozarks. Proceedings of the 11th Central Hardwood forest conference; 1997 March 23-26; Columbia, MO, 36-46.
GILBERT, A. E., SMILEY, T. (2004): Picus sonic tomography for the quantification of decay in white oak (Quercus alba) and hickory (Carya spp.). Journal of Arboriculture 30 (5), 277-281.
JOURGHOLAMI, M., MAJNOUNIAN, B. (2011): Residual stand damage following ground-based skidding operation (Case study: Kheyrud Forest). Proceedings of the 44th International Symposium on Forestry Mechanisation: “Pushing the Boundaries with Research and Innovation in Forest Engineering”, October 9-13, 2011 in Vienna, Austria, 1-11.
KARADŽIĆ, D. (2008): Najčešće gljive prouzrokovači bolesti u prirodnim sastojinama smrče i jele. Šumarstvo, vol. 60, br. 3, 83 – 89.
KRPAN, A. P. B., PETREŠ, S., IVANOVIĆ, Ž. (1993): Neke fizičke štete u sastojini, posljedice i zaštita. Glasnik za šumske pokuse posebno izdanje 4, 271-280.
KULUŠIĆ, B. (1990): Karakteristike šumskih terena kao indikatori izbora tehnologije privlačenja drveta. Šumarski list (114) 11-12, 463-473.
LI, L., ZIPING, W., LIHAI, W., BRUCE, A. R. (2009): Acoustic tomography in relation to 2D ultrasonic velocity and hardness mappings. Proceedings of the 16th nondestructive evaluation of wood symposium, October 12-14, 2009 in Beijing, China, 28-35.
MATIĆ, V. (1977): Metodika izrade šumskoprivrednih osnova za šume u društvenoj svojini na području SR BiH. Šumarski fakultet i Institut za šumarstvo u Sarajevu, posebno izdanje broj 12, 1-176.
MONTGOMERY, C. D. (2005): Design of analysis of experiments. John Wiley&Sons, Inc.
NICOLOTTI, G., SOCCO, L. V., MARTINS, R., GODIO, A., SAMBUELLI, L. (2003): Application and comparison of three tomographic techniques for detection of decay in trees. Journal of Arboriculture 29(2), 66-78.
PORŠINSKY, T., OŽURA, M. (2006): Damage to standing trees in timber forwarding. Nova mehanizacija šumarstva 27, 41–49.
SCHULTZ, H. (1973): Consequences of the extraction demage on young beech and other hradwoods. Holz-Forschung, 27,42-47.
SMITH, A.C, MILLER, G.W., SCHULER, T.M. (1994): Closure of logging wounds after 10 years. USDA Forest Service - Northeastern Forest Experiment Station, Research Paper, NE-692, 1-10.
STEFANOVIĆ, V., BEUS, V., BURLICA, Č., DIZDAREVIĆ, H., VUKOREP, I. (1983): Ekološko – vegetacijska rejonizacija Bosne i Hercegovine. Šumarski fakultet Univerziteta u Sarajevu, Posebno izdanje br.17, 1-51.
TREŠTIĆ, T., USČUPLIĆ, M., MUJEZINOVIĆ, O., MEMIŠEVIĆ, M. (2003): Armillaria gljive u centralnoj Bosni. Radovi Šumarskog fakulteta Univerziteta u Sarajevu, No. 1, 41-46.
USČUPLIĆ M., DAUTBAŠIĆ M., TREŠTIĆ T., SELMAN E., MUJEZINOVIĆ O., NIŠIĆ T. I JOKANOVIĆ B. (2007): Bolesti i štetnici obične jele (Abies alba Mill.) u Bosni i Hercegovini. Društvo za zaštitu bilja u Bosni i Hercegovini, Sarajevo, 1-114.
USČUPLIĆ, M., DAUTBAŠIĆ, M. (1998): Bolesti i štetočine koje ugrožavaju šumske ekosisteme u Bosni i Hercegovini. Radovi Šumarskog fakulteta Univerziteta u Sarajevu, No. 1, 19-26.
VASAITIS, R., LYGIS, V., VASAILIAUSKAITE, I., VASILIAUSKAS, A. (2012): Wound occlusion and decay in Picea abies stems. European Journal of Forest Research, Volume 131, Issue 4 , 1211-1216.
VULETIĆ, D. (2001): Utjecaj mehaničkog ozljeđivanja stabala na kakvoću sortimenata hrasta lužnjaka (Quercus robur, L.). Radovi šumarskog instituta Jastrebarsko, 36 (1), 15–32.
WARGO, P. M. (1983): How stress predisponses trees to attack Armillaria mellea - A hypothesis. Proceedings of the Sixth Interational Conference on Root and But Rots of Forest Trees, Melbourne, 115-121.
ZAHIROVIĆ, K. (2012): Uticaj štetnih agenasa na iskorištenje drvne mase smrče. Završni rad II ciklusa. Šumarski fakultet Univerziteta u Sarajevu, 1-56.
